«رمضان » از نامهای خداوند و ماه رمضان تنها ماهی است که در قرآن به تصریح ذکر شده است. ماههای رجب، شعبان و رمضان به تعبیر آیت اله آقا سید علی قاضی "فُرُقگاه "خداوند می باشند. ماه رمضان ؛ ماه خداوند است و منسوب به خداوند. در عین حال که تمام هستی اعم از ملک و ملکوت در حیطه تملّک خداوند هستند و به تعبیر قرآن: «وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» ؛(فتح؛4) ولی این ماه مانند کعبه به خداوند منسوب شده است :«وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَلِلطَّائِفينَ وَ الْعاكِفينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ»؛(بقره؛125). پیامبر ( ص ) در خطبه ای که در جمعه آخر ماه شعبان ایراد نموده، می فرماید: « إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ» ماه خدا به شما روی آورده تلویحا اینکه: شما هم به استقبال از ماه خدا بشتابید. رسول اکرم ( ص ) می فرماید: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ. » این ماه، ماه مبارکی است، مبارک از "برکه" برگرفته شده که به معنی خیر ماندگار می باشد. همانگونه که اگر در بیابان جای گودی آب جمع شود به آن جا برکه گفته می شود. پیامبر ( ص ) می فرماید: این ماه، مبارک است و با برکت و رحمت و مغفرت به جانب شما آمده است. این ماه، ماه رحمت خداوند است.
از چنین محسن نشاید ناامید دست در فتراک این رحمت زنید
ای بسا کارا که اول صعب گشت بعد از آن بگشاده شد سختی گذشت
بعد نومیدی بسی اومیدهاست از پس ظلمت بسی خورشیدهاست
مثنوی ؛ دفتر سوم
خداوند در این ماه بندگان را به مهمانی دعوت نموده است. « هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَةِ اللَّهِ » . ماه مهمانی است.
دلا در روزه مهمان خدایی طعام آسمانی را سزایی
دیوان شمس ؛ غزل:2672
ماره رمضان ؛ فرصت مناسب و ارزشمندی برای کَنده شدن از زمین و آسمانی گشتن می باشد:
آسمانی شدن از خاک بُریدن می خواست بی سبب نیست که فواره فرو ریختنی است
فاضل نظری
در این ماه نه با « مائده های زمینی » که با « ماکول نور » پذیرایی صورت می گیرد
مائده عقلست نی نان و شوی نور عقلست ای پسر جان را غذی
نیست غیر نور آدم را خورش از جزِ آن جان نیابد پرورش
زین خورشها اندک اندک باز بر کین غذای خر بود نه آن حر
تا غذای اصل را قابل شوی لقمه‌های نور را آکل شوی
چون خوری یکبار از ماکول نور خاک ریزی بر سر نان و تنور
مثنوی ؛دفتر چهارم
و :
چون حیات عاشقان از مطبخ تن تیره بود پس مهیا کرد بهر مطبخ ایشان صیام
دیوان شمس ؛غزل:1602
در ارتباط با ماه رمضان آنچه به صورت کاربستی مهمّ است اینکه: می توان [و می بایست]از نماز و این ماه یاری جست و کمک گرفت . در دو آیه از آیات قرآن می خوانیم [در دو جا این عبارت تكرار شده است]: «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ اَلصَّلاةِ»؛ (ای اهل ایمان! از نماز و از صبر [ كه به روزه تفسیر شده است] كمك بگیرید) می فرماید: از نماز ، از روزه استمداد كنید ، نمی دانید این نماز ؛این روزه چه منبع عظیمی است! اگر گفته اند : نماز بخوانید و روزه بگیرید ما را به یك منبع نیرو هدایت كرده اند.
قوّتّ جبریل از مطبخ نبود بود از دیدار خلاق ودود
همچنان این قوّت ابدال حق هم ز حق دان نه از طعام و از طبق
مثنوی ؛دفتر سوّم
ماه بخشایش و مغفرت است: «وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ ارْفَعُوا إِلَیْهِ أَیْدِیَکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ » . در این ماه و با آغاز این ماه درهای جهنم به روی انسان بسته می شود و مهم است که به گونه ای زندگی کنیم که پس از اتمام ماه مبارک نیز درهای جهنم به روی ما باز نشود و درهای بهشت به رویمان باز می شود:«إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یُفَتِّحَهَا عَلَیْکُمْ»
در این مه چون در دوزخ ببندی هزاران در ز جنت برگشایی
دیوان شمس ؛غزل:2672
بتوانیم بهشتی زندگی کنیم، حال و احوال بهشتی داشته باشیم
نخواهد ماند این یخ زود بفروش بیاموز از خدا این کدخدایی
برون کن خرقه کان زین چار رقعه‌ست ترابی آتشی آبی هوایی
غزل:2672
ماه رمضان، ماه لقای خداوند است:
هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را چونک بهر دیده دل کوری ابدان صیام
دیوان شمس ؛غزل:1602
ماه رمضان، موقعیتی برای معراج و فاصله گرفتن از زمین است:
گر تو را سودای معراج است بر چرخ حیات دانک اسب تازی تو هست در میدان صیام
دیوان شمس ؛ غزل:1602
همانگونه که نماز معراج است « الصلوه معراج المومن »روزه گرفتن نیز می تواند مصداقی از معراج باشد. انسان اوج بگیرد و در افقهای متعالی سیر کند. از زمین فاصله بگیرد :
از مقامات تبتل تا فنا پلّه پلّه تا ملاقات خدا
مثنوی ؛ دفتر سوّم
خداوند در قرآن در باب روزه می فرماید: «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَیْكُمُ اَلصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَی اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»؛ ( ای مردم باایمان، برای شما روزه فرض شده است همچنان كه برای پیشینیان شما فرض شده بود)؛(بقره؛183) . می فرماید :برای اینكه روح و ملكه تقوا در شا پیدا شود.با لِحاظ شرایط تسلط بر نفس در شما تثبیت شود. تسلط بر نفس همان است كه امام صادق (ع)؛ از آن با عبارت "ربوبیت" یاد می کند : "اَلْعُبُودیّةُ جوهَرَةٌ كُنْهُهَا الرُّبوبیَّة"... اگر ماه رمضان را سپری کردیم، شبهای احیا را گذراندیم، و بعد از اتمام ماه؛ به واقع احساس كردیم بر شهوات، عصبانیت ؛چشم ؛ زبان؛ اعضا و جوارح و بالاخره بر نفس خود بیشتر مسلّط هستیم نشانه قبولی روزه ماست. اما اگر ماه رمضان تمام شد و حظّ ما از ماه رمضان[ آنگونه كه پیغمبر اكرم(ص) و علی (ع) فرمود : حظّ بعضی از روزه فقط گرسنگی و تشنگی است] فقط این بوده كه یك ماه یك گرسنگی و تشنگی كشیدیم ، این علامت قبول نشدن روزه ماست.
از رهاوردهای ارزشند روزه « فرشته خو » شدن انسان است. روزه گرفتن اگر با کفِّ نفس توام باشد انسان را فرشته سیرت می کند. انسان با هر روزه گرفتن، هنجارها و ذائقه اش می تواند تغییر کند و به تعبیر مولانا از « ابدال » شود.
کیست ابدال آنک او مبدل شود خمرش از تبدیل یزدان خل شود
مثنوی ؛ دفتر سوّم
روزه گرفتن انسان را از حرکت در مسیر افقی به حرکت و سیر در مسیر عمودی تغییر جهت می دهد. در احادیث نقل شده است: « المرء یطیر بِهمّته »
طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت به درآی تا بینی طیران آدمیت
سعدی ؛غزل:18
روزه دار بر سر سفره خداوند می نشیند و این حقیقتا توفیق ارزشمندی است. استاد حسن زاده آملی گوید: « الهی به حق خودت حضورم ده و از جمال آفتاب آفرینت نورم ده »
مولانا در دیوان شمس گوید:
من آزمودم مدتی بی تو ندارم لذتی کی عمر را لذت بود بی ملح بی پایان تو
ای خوش منادیهای تو در باغ شادیهای تو بر جای نان شادی خورد آنکس که شد مهمان تو
غزل:2138
روزه دار بر سر سفره خداوندی نشسته که : « یُطعِمُ و لا یُطْعَم » ؛ ( انعام، 14 ) و : «یَرزُقُ و لایُرْزَق». می بخشد و روزی می دهد بدون این که انتظار گرفتن داشته باشد روزه دار نیز در این ماه بی متعلق زیستن و ایثار را تمرین می کند.
آنک بدهد بی امید سودها آن خدایست آن خدایست آن خدا
یا ولی حق که خوی حق گرفت نور گشت و تابش مطلق گرفت
کو غنی است و جز او جمله فقیر کی فقیری بی عوض گوید که گیر
مثنوی ؛ دفتر سوّم
استاد حسن زاده آملی گوید: الهی!شکرت که نعمت صفت ایثارم بخشیدی...
در این ماه ضیافت ؛ پیامبر (ص) با قرآن پذیرایی شد . قرآن می فرماید: « شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ »؛(بقره ؛185). در سوره اعراف فرماید: «إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذي نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ يَتَوَلَّي الصَّالِحينَ»؛(یقیناً سرپرست و یار من خدایی است که قرآن را نازل کرده و او همواره شایستگان را سرپرستی و یاری می کند.)؛(اعراف ؛196) در شمار صالحان واقع شدن که از نشانه های حسن عاقبت و زندگی معنادار و ارزشمند می باشد؛با زندگی در پرتو راهنمائی انوار وحیانی قرآن محَقَق می گردد که در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است.
تو لیلة القبری برو تا لیلة القدری شوی چون قدر مر ارواح را کاشانه شو کاشانه شو
دیوان شمس ؛ غزل:2131
الحمد لله رب العالمین