امام حسین (ع) انسان کامل منطبق بر آیات قرآنی

وقتی نام مبارک امام حسین (ع) و خاندان پاک عترت و طهارت(علیهم السلام)  به میان می آید؛ وقتی صحبت از عاشورا و عاشورایی ها می شود؛ وقتی حرف محرم  است؛ بدون در نظر گرفتن دین، مذهب، طریقت، و آیین زندگی، هر انسان صاحب وجدانی، نمادی از تقابل ظالم و مظلوم؛ حق و ناحق؛ و ... به ذهنش خطور می نماید؛ هر چند این ویژگی واقعه عاشورا در مقالات، مداحی­ها،  کتابها، پژوهشها، سخنرانی ها، مطالب منتشرشده و منتشر نشده؛ منابع علمی و منابع تبلیغی و غیره بیش از همه چیز نمود پیدا کرده است؛ اما اگر نمودار و چارچوب کلی منش، رفتار، رویه، سیاست، و رویکرد امام حسین (ع)، از زمان شروع حرکت برای خلق  واقعه عاشورا، را مورد بررسی، موشکافی و مطالعه قرار داده و آن را با دعوت و منش و رفتار کلی پیامبر اکرم (ص) و نیز دعوت خداوند متعال در قرآن کریم و سفارش وی به پیامبر(ص)، مطابقت دهیم، می توان به وضوح دریافت که حرکت امام حسین(ع) جز در مسیر و خط سیر سفارشی خداوند متعال نبوده است؛

این ادعا شاید از یک دید و نگاه، فکری تبلیغی انگاشته شود ولی غرض از این بیان، تبلیغ و مبالغه حرکت عاشورایی نیست –هر چند نتایج آن می تواند در این راستا مورد استفاده قرار گیرد- بلکه بررسی و موشکافی علمی و تحقیقی رویکرد امام حسین(ع) بر مبنای تحلیل متون و رفتار پیامبر اکرم (ص) و سفارشات صریح قرآن کریم است، برای این منظور ابتدا سفارش قرآن کریم را برای فهم دقیق و روشن به صورت فهرست وار بیان نموده و سپس رفتار امام حسین(ع) با آن فهرست تطبیق داده می شود:

1)     از مهمترین توصیه­های خداوند در قرآن کریم به پیامبر معظم (ص) دعوت به نرم خویی و ملایمت و مهربانی با انسان­ها حتی کفار و دگراندیشان است به گونه ای که -بنا به اذعان تمام تاریخ، حتی مواردی که توسط محققانی غیراسلامی نگاشته شده است-  این ویژگی بارزترین ویژگی آن حضرت مبارک بوده است[1].

2)     دومین ویژگی که در تحلیل رفتار رهبر مورد نظر  خداوند سبحان در قرآن کریم می توان دریافت مباحثه و گفتگو و مذاکره با طرف مقابل است طوری که اگر سیر دعوت پیامبر بزرگ اسلام را بررسی کنیم از همان روز اول که با دعوت سران قریش به خانه و عرضه دین مبین اسلام به آنها با صحبت کردن وسخنرانی آغاز کرد، حتی زمانی که مجبور شد عده ای از مسلمانان را به سرزمینی دیگر اعزام کند کسی را به عنوان رهبر برای آنها انتخاب کرد که بتواند به خوبی صحبت نماید و نتیجه آن نیز همان طور که همه اذعان دارند پیروزی مباحث آنها بر هدیه های گرانبها و غنایم زیاد بود[2].

3)     سومین سفارش اکید دین مبین اسلام تسلیم دشمن نشدن و در سطحی بالاتر، تسلیم کسی که از راه خدا به دور است نشدن است،مصداق بارز این ادعا دعوت به جهاد و تقدیس آن است.

4)     چهارمین سفارش آیین و مکتب خدایی اسلام، شروع نکردن جنگ است؛ یعنی پیامبر اکرم (ص) سفارش نمی کرد که جنگ را ابتدا مسلمانان شروع کنند بلکه درست است که برای جنگیدن و مبارزه حاضر و آماده بود اما تاریخ نشان داده که آغاز کننده جنگ همیشه طرف مقابل بوده است[3] که بزرگترین گواهی بر این ادعا، رفتار تربیت شده خاندان پیامبر یعنی حضرت علی(ع) بود که حتی یارانش نیز معترض بودند که چرا فرمان جنگ را صادر نمی کند[4].

حال اگر سیر رفتاری حضرت امام حسین(ع) را بر این چهار ویژگی تطبیق دهیم می توان دریافت که ایشان، الگو و نمونه ای کامل از نمود تربیت و بزرگ شده مکتب اسلام ناب محمدی (ص) هستند. چرا که از همان آغاز حرکت ازمدینه به کربلا، اولین کاری که در هر برخورد و مواجهه داشتند حفظ آرامش وملایمت و مهربانی و نیز یادآوری خاندان و اصالت خود و خانواده اش بود، که الگوی تمام جهانیان و اسوه پیشینیان و آیندگان در صبر، ملایمت، محبت  و مهربانی بودند. در این اثناها، حضرت همیشه سخنرانی و دعوت به راه خدایی و آگاهانیدن و انزار طرف مقابل را نیز ضمیمه رفتار خود می کرد. در اثبات این ادعا می توان به بررسی شرح وقایع مربوط توجه نمود که در همه آنها، اولین اقدام و حرکت امام حسین (ع) هدایت به راه راست و سخنرانی بوده است که در منابع گاه تحت عنوان «خطبه»، گاه تحت عنوان «سخنرانی» و یا هر عنوان دیگری آمده است و اغلب نیز کوتاه و موجز است. طوری که تا زمانی که سپاهیان شمر از راه شام می رسد امام (ع) با فرمانده و خود سربازان همچنان مذاکره و صحبت می کنند تا اینکه با ورود سپاه دشمن به میدان معرکه، وضعیت دگرگون شده، و متفاوت می شود.

در تاریخ می خوانیم، که شمر به سردار قبلی می گوید که تو برای صحبت و تفریح آمده­ای؟ چرا این قدر تعلل می کنی و موضوع را تمام نمی کنی؟، و برای حضرت دو شرط می گذارد: 1) یا باید اطاعت امر یزید را قبول کند و؛ 2) یا به جنگ آماده شود.

در اینجاست که باز حضرت دست از دو ویژگی اولیه یعنی ملایمت و سخنرانی بر نمی دارد و بارها و بارها شمر را نیز به ملایمت و راه راست و مذاکره دعوت می نماید ولی وی قبول نمی کند؛ باز لازم می دانم که برای بررسی ویژگی دوم و سوم، به فرمایش مشهور حضرت اشاره کنم که می فرمایند: این [ملعون] به غیر از دو راه پذیرش ذلت و خواری و نیز جنگ، راه سومی رابرای من نگذاشته است؛

یعنی امام اصلا دوست ندارد آغاز کننده جنگ و خونریزی باشد و نیز برتر از آن اصلا ترجیح نمی دهد که تسلیم امر زور و ظالمانه شود؛ دو سفارش اکیدی که دین مبین اسلام به آن دعوت نموده است؛ وی جنگ را بر تسلیم و خفت ترجیح می دهد اما باید در این روش نیز منش حضرت امام حسین (ع) را خوب مطالعه نماییم، امام حسین (ع) نه تنها جنگ را آغاز نمی کنند بلکه در بحبوحه جنگ و یورش سپاه دشمن[5]، که غوغای زیادی به پا می شود دوباره به دو ویژگی اولیه متوسل می شود و بر بالای شتر سوار می شود و سپاه دشمن را به تفکر، اندیشیدن که همان آغازگر و لازمه مذاکره است دعوت می نماید. و در نهایت در هر لحظه جنگ هیچ وقت دست از این ویژگی بر نمی دارد.

بدین ترتیب می توان گفت امام حسین(ع) الگوی راستین منش و رفتار سفارش دین اسلام و پرورده خاندان محمدی (ص) است که این الگوی رفتاری ایشان یکی از بارزترین و ناب ترین و نایاب ترین جلوه های رفتاری است که می تواند هدایتگر راه تمام انسانها، خواه پیروان این آیین و خواه انسانهای آزادی خواه، اندیشمند، متفکر، و صاحب وجدان باشد.

نویسنده: دکتر محمدرضا علیزاده امامزاده[6]

رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای اسلامی شهرارومیه

و استاد یار دانشگاه آزاد اسلامی واحد مهاباد