یادداشت محمد ستارپور مشاور خدمات شهری و محیط زیست شورای اسلامی شهر ارومیه

چالش های زیست محیطی مدیریت شهری

رشد شتابان جمعیت شهری در کشور ما و هر کشور دیگر با ناخوشایندی و چالش هایی همراه است که از جمله میتوان به افزایش تولید پسماندها و عدم مدیریت صحیح و اصولی آن اشاره کرد این افزایش برخلاف آنچه که تصور میشود از چنان اهمیتی برای محیط زیست و نظام های شهری برخوردار است که مطابق اعلام دفتر عمران سازمان ملل یکی از سرچالش و دغدغه های اصلی مدیران شهری در چهار دهه گذشته بوده و این موضوع در کشور ما نیز همواره مورد توجه قرار گرفته است و به دلیل حساسیت بالا در کاربردی مثبت باعث افزایش تلاش در راستای حل این معضل شده است . در کشور ما با محاسبه میانگین 800 گرم سرانه، روزانه 70000 تن پسماند تولید می شود که در مقایسه با کشورهای پیشرفته در حد غیر متعارفی قرار دارد لکن ازدیاد جمعیت و تکنولوژی پیشرفته موجبات ازدیاد مواد زاید جامد و به طبع آن مشکلاتی را سبب خواهد شد که برنامه های جمع آوری و دفع پسماندهای موجود جوابگوی نیازهای این بخش از کار نخواهد بود .

امر جمع آوری ، دفع ، بازیافت و اصولاً مدیریت پسماندها در ایران با توجه به نوع و کیفیت زباله های تولیدی تفاوت فاحشی با سایر کشورهای جهان دارد لذا به کارگیری هرگونه تکنولوژی بدون شناخت مواد و سازگاری عوامل محلی ، کار ارزنده ای نخواهد بود.

وجود 70 درصد مواد آلی قابل تبدیل به کمپوست و بیش از 40 درصد رطوبت در زباله های خانگی از یک سو و تفاوت فاحش آب و هوا و شرایط زیست محیطی در مناطق مختلف کشور با سبک و فرهنگ منحصر به فرد از سوی دیگر ، خود دلیلی بر استفاده بی رویه از تکنولوژی وابسته به کشورهای دیگر است تجربه سالهای گذشته در بدست آوردن کمپوست و پرداخت هزینه های گزاف جمع آوری و دفع زباله که تنها برای شهرهای مختلف کشور روزانه حدود 20 درصد بودجه شهرداریها را تشکیل می دهد نشاگر اهمیت این مسئله در  برنامه های محیط زیست کشور است .

البته فایده کمپوست در کمینه سازی زباله و فواید کاربردی آن در کشاورزی قابل توجه است و درصد عمده ای از مواد موجود در آن جزو مواد آلی هستند که برای بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بسیار ضروری است، اما از موانعی که در تولید کمپوست وجود دارد نباید غافل شد . اثرات مواد آلی موجود در کمپوست بسیار در کشاورزی مورد توجه است ولی کشاوزران ما با این ماده به خوبی آشنا نیستند و موارد کاربرد آن را به درستی نمی دانند ، در صورتی که اگر مواد اولیه کمپوست به خوبی تفکیک نشده باشد و حاوی عناصر سنگین باشند کمپوست حاصل به شدت بر محیط زیست اثر مخرب خواهد داشت . لامپ های جیوه ای ، باتری های سربی و دیگر فلزات در انواع قوطی های کنسرو و ظروف پخت و پز – جوهر چاپ روی کاغذ ها و از همه مهمتر پسماندهای الکترونیکی به شدت می توانند در کمپوست حاصل از مواد جامد وارد شوند که تنها راه حل موجود برای جلوگیری از ورود مواد مضر به داخل کمپوست تفکیک زباله از مبدأ است و اهمیت تفکیک و جداسازی به حدی است که می تواند کیفیت کمپوست حاصل را تضمین کند که این مهم بایستی به وسیله تک تک افراد جامعه انجام پذیرد و نقش کلیدی مردم بیشتر در قسمت تولید زباله نوع نگهداری موقت و بازیافت و جداسازی آن متمرکز است اگر به درستی مدیریت شود و عملیات بازیافت به گونه علمی صورت بگیرد آنگاه از این راه سود اقتصادی به دست می آید که در این صورت ممکن است زباله طلای کثیف نباشد ولی نقره کثیف خواهد بود لذا اولین گام از چالش های مدیریت شهری تفکیک زباله از مبداً می باشد .

گام دوم یعنی مکانیزه کردن جمع آوری و حمل پسماندها . کشور ما که از نظر تولید سرانه زباله در رده های بالایی قرار دارد به دلیل حجم بالا باید روزانه و حتی چند بار در روز از سطح شهرها و روستاها جمع آوری ولی در بیشتر کشورهای اروپائی به صورت هفتگی می باشد و این پتانسیل بالا هنوز با فناوری ادغام نشده است و بایستی به منظور ارتقاء بهداشت عمومی و افزایش سطح رفاه مردم روش های مدیریت پسماندها را متناسب با رشد فن آوری و به صورت بهینه گسترش داد در روش مکانیزه علاوه بر ارتقاء کیفیت خدمات رسانی ، افزایش استاندارد های زیست محیطی و بهبود بهداشت محیط شهری از طریق به کارگیری ماشین آلات و تجهیزات مدرن و پیشرفته و کاهش هزینه های غیر متعارف و افزایش راندمان و بهره وری سرمایه موجب افزایش سرعت عملیات – افزایش ضریب ایمنی و بهداشت – کاهش آلودگیهای بصری و افزایش زیبایی منظر عمومی – تسهیل در امکان تفکیک از مبداء – ارتقاء فرهنگ شهرنشینی – جلب رضایت مندی مردم – کاهش جابجایی و هزینه حمل می شود که در این زمینه گامهای موثری برداشته شده که البته کافی نیست .

گام سوم و مهمترین گام و تنها راه حل ، کاهش تولید پسماندها و فرهنگ سازی در این زمینه و یافتن راهکارهای عملی برای کاهش تولید پسماندها از مبدأ که باید در اولویت مسائل و ساختار مدیریت شهری قرار گیرد . البته کاهش تولید زباله باید با پارامترهایی از جمله ارائه فرهنگ الگوی مصرف – فرهنگ الگوی تولید – شیوه های بسته بندی محصولات – تغییر عادات و رفتارهای مردم توأم باشد . اکنون فرهنگ دوری از اسراف و گناه آلوده کردن محیط زیست در برابر رنگ و لعاب تکنولوژی رنگ باخته است به طور مثال تنها در شهر ارومیه روزانه بیش از 500 تن زباله تولید می شود که بخش قابل توجهی از آن پسماند و باقی مانده های غذایی و ظروف یکبار مصرف تشکیل می دهد جنس خروجی از زباله خانه ها و شهرنشینان در سالهای اخیر دچار تغییر شده که می توان آن را زباله های زندگی تبلیغاتی نام نهاد و به عقیده برخی کارشناسان محیط زیست بیش از آنکه حاصل نیازمندیهای روزانه باشد ناشی از مصرف بی رویه و تابع مد مواد و انرژی است ظروف پلاستیکی – بسته بندی های کاغذی – جعبه های مقوایی وسایل خانگی – مانیتورهای مستعمل رایانه ، اسباب بازیهای پلاستیکی و فلزی -  لوازم خانگی الکترونیکی بی مصرف و از مد افتاده ، ظروف شیشه ای مخصوص مواد خوراکی از جمله تشکیل دهنده زباله های تولید شده دهه اخیر شهرها هستند و همه خانواده ها با ورود به چرخه چشم هم چشمی ، سعی می کنند در مصرف بی رویه مواد و استفاده از لوازم یکبار مصرف و غیرضروری و پرکننده سطل های زباله از هم عقب نمانند .

در خاتمه امیدوارم آغاز سال نو و تجدید حیات طبیعت بهترین مبدأ و سرآغازی برای حمایت از طبیعت محیط زیست قرار بگیرد .

محمد ستارپور- مشاور خدمات شهری و محیط زیست شورای اسلامی شهر ارومیه