حاشیه نشینی معضل آینده کشور بخصوص در شهرهای بزرگ
مهندس عادل فتاحی : رئیس کمیسیون بودجه و امور حقوقی شورای اسلامی شهر ارومیه
براساس گزارش سازمان ملل سکونت های غیر رسمی ( حاشیه نشینی ) چالش اصلی هزاره سوم معرفی شده است و طبق آمار از هر 6 نفر یک نفر در سکونت گاههای غیر رسمی زندگی می کنند که در صورت ادامه این روند اگر دولتها برنامه ایی برای این موضوع نداشته باشند تا سال 2030 حدود دو میلیارد نفر از جمعیت شهر نشین دنیا در این سکونت گاهها زندگی خواهند کرد.
شکل گیری سکونتگاههای غیر رسمی در اطراف شهرها و حاشیه نشینی در ایران به دهه 40 شمسی باز می گردد. مهاجرت گسترده روستائیان به شهرها و تلاش برای یافتن شغل مناسب به دلیل از رونق افتادن بخش کشاورزی موجب شده تا بسیاری از مهاجران در مناطقی نزدیک به شهرهای بزرگ خانه هایی با کمترین امکانات رفاهی برای خود ایجاد کنند.
در کشور ما حدود 500 هزار هکتار سکونتگاه غیر رسمی با حدود 20 میلیون نفر جمعیت وجود دارد که این حجم از جامعه با مخاطرات فراوانی روبرو هستند ، طبق آمار وزارت بهداشت حاشیه نشینان جمعیتی حدود هشت میلیون نفر را شامل میشوند و طبق گزارش شهرداری تهران نیز حدود 35 تا 50 درصد جمعیت تهران در حاشیه نشینی ها زندگی میکنند لازم به توضیح است که موضوع حاشیه نشینی و زندگی در سکونتگاههای غیر رسمی ویژه کشور ما نیست به نحوی که در حال حاضر 42 درصد جمعیت کشورهای جهان سوم و درحال توسعه در همین سکونتگاهها زندگی می کنند .
از همین رو در سال 1381 برنامه توانمند سازی سکونتگاههای غیر رسمی با کمک بانک جهانی در حاشیه پنج شهر زاهدان ، بندر عباس ، کرمانشاه ، سنندج و تبریز اجرا شد و در سال 1386 مصوبه مشترک شورای عالی شهرسازی و معماری کشور و ستاد ملی توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی به تصویب رسید.
برابر تحقیق انجام شده عمده مشکل حاشیه نشینی ناشی از عدم تامین مسکن برای چنین قشر آسیب پذیر می باشد که بنا بر آخرین آمار یک میلیون و 666 هزار واحد مسکونی خالی از سکنه در کشور وجود دارد که صاحبان آن به امید افزایش بهاء مسکن از اجاره آن ممانعت می کنند در حالی که اگر نیمی از این واحد ها یعنی 800 هزار واحد در اختیار مردم قرار گیرد در رفع نیاز مسکن جامعه سهم بسزائی خواهد داشت .
برابر نظر جامعه شناسان دلایل شکل گیری حاشیه نشینی در کشور بر خلاف تصور رایج بیش از آنکه محصول مهاجرت روستائیان به شهر باشد از سرریز شدن جمعیت شهرها و ناتوانی مردم از تهیه مسکن در شهر ناشی می شود و از طرفی ضوابط و مقررات دست و پا گیر و ناکارآمد مدیریت شهری مردم را از شهر ها به سمت حاشیه سوق می دهد .
راهکار اصلی برای مشکل حاشیه نشینی بازنگری در نظامهای برنامه ریزی و شکل گیری مدیریت شهری اصولی می باشد ، تجربه بسیاری از کشورها نشان می دهد که ساخت مسکن های اجتماعی که از سوی دولتها برای اقشار کم درآمد ایجاد می شود یکی از راهکارهای مناسب برای حل این مشکل می باشد .
ویژگی مناطق حاشیه نشین و راهکار آنها :
شاید مهمترین ویژگی های سکونتگاههای غیر رسمی فقدان امکانات بهداشتی و آموزشی و نداشتن شبکه معابر قابل دسترسی در حد امکان تردد خودروهای امدادی برای ارائه خدمات مقدور نبوده و دارای کوچه های نا منظم و تو درتو با سیستم فاضلاب سطحی و یا نا مناسب ، ساکنان آنها از منابع برق و آب و فاضلاب معمولا بصورت غیر مجازاستفاده میکنند زیر بنای ساختمانها کم و از مصالح محلی درجه 2و3 استفاده شده است انحرافات و بزه کاری در این مناطق زیاد است ، نرخ بیکاری بالا و مردم معمولابه مشاغل کاذب می پردازند ، نرخ بیسوادی بالاست که از طبقه پایین شهر محسوب می شود عدم رعایت اصول شهرسازی و رعایت نکردن آئین نامه 2800 زلزله در امر ساخت و سازها با وجود اینکه سرمایه گذاری در امر مساکن یکی از سرمایه های مالی محسوب می گردد و عدم پایداری ساختمانها در مقابل زلزله نیز یکی از ویژگی های خاص منازل در چنین مناطقی میباشد.
آذربایجان غربی با 72 محله که با مساحتی حدود 2500 هکتار جزو مناطق حاشیه نشین میباشد که از این میزان 577 هکتار آن جزو محدوده شهر ارومیه میباشد .
در دور دوم شورای اسلامی شهر ساماندهی سکونت گاههای غیر رسمی یا توانمند سازی آن توسط اداره کل راه و شهر سازی و حمایت مسئولین استانی و دستگاههای ذیربط با مشاور معمار عرش عقد قرار دادشد که با برگزاری کارگروه و جلسات مستمر با حضور مسئولین عالی استان و سازمانها و ارگانهای ذیربط تشکیل و نهایتا ارومیه نیز پس از پنج شهر زاهدان، بندرعباس ، کرمانشاه ، سنندج ، تبریز جزو شهرهای ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی است و توانمند سازی به تصویب وزارت محترم کشور نیز رسید که در آن مناطق هم چون اسلام آباد و کشتارگاه ، طرزیلو ، حسین آباد و علی آباد و منطقه حاجی پیرلو جزو مناطق قابل ملاحظه در ساماندهی سکونتهای غیر رسمی تصویب گردید که متاسفانه بعلت مسائلی همچون تحریم ها و عدم استفاده از فاینانس (بانک جهانی) ساماندهی مناطق اولویت دار تعیین شده با مشکل مواجه گردید .
با اشاره به مطالب فوق و با توجه به سیاست گذاریهای شورای اسلامی شهر در دور سوم و چهارم مبنی بر ارائه خدمات در اولویت به مناطق محروم و حاشیه نشین و نیمه بر خوردار در طی چند سال گذشته اقدامات بسیار شایسته ای در مناطق حاشیه نشین و نیمه برخوردار ارومیه انجام شده که میتوان به جمع آوری انشعابات غیر مجاز و تثبیت انشعابات و ارائه خدمات بخصوص شرکتهای خدمات رسان آب ، برق ، گاز ، فاضلاب ، مخابرات بصورت رسمی اشاره نمود. توجه به مسائل بهداشتی پس از واگذاری انشعابات فاضلاب مدرن و همچنین ارائه خدماتی هم چون جدول گذاری زیر سازی و آسفالت و احداث فرهنگ سرا و کتابخانه محلی در مناطق محروم و احداث پارک محله ای و توسعه سرانه فضای سبز ایجاد راههای دسترسی و استفاده از ناوگان عمومی حمل و نقل شهری میتوان اشاره کرد . هرچند ارائه خدمات و اقدامات انجام شده صد در صد اغناء کننده نبوده و نیازهای واقعی را به کلی جبران ننموده ولی گامهای موثر و بسیار مهمی در چنین مناطقی بوقوع پیوسته که باید از اقدامات دو سال گذشته شهردار محترم آبادگر ومجموعه خدوم شهرداری و مسئولین استانی و بخصوص شرکتهای محترم خدمات رسان تقدیر و تشکر نمود .
مجددا از همه مسئولین و مدیران شهری در خواست می شود تا با نگاه خواص و ویژه به زیر ساخت های مورد نیاز در چنین مناطقی پرداخته تا ضمن حذف محرومیت شاهد توسعه و تشکیل چنین مناطقی در آینده نباشیم .
مهندس عادل فتاحی
عضو شورای اسلامی شهر ارومیه
و رئیس کمیسیون بودجه و امور حقوقی شورای اسلامی شهر ارومیه